Jannetje Johanna (Hannie) Schaft
Grafvak:
22
geboren: 16 september 1920 in Haarlem
overleden: 17 april 1945 in de duinen bij Overveen, 24 jaar oud
burg. staat: ongehuwd
beroep: studente rechten in Amsterdam
geloof: geen
vindplaats: gedenksteen 3
Zij diende
Achtergrond
Jo (schuilnaam Hannie) Schaft - ook wel “het meisje met het rode haar” - studeerde van 1938 tot april 1943 rechten aan de Universiteit van Amsterdam en had communistische sympathieën. In april 1943 weigerde zij de loyaliteitsverklaring voor studenten te tekenen, hetgeen de bezetter van alle studenten eiste, wilden zij hun studie kunnen voortzetten.
Verzetsactiviteiten
Afgezien van haar communistische ideeën, zette de Jodenvervolging haar aan tot verzet. Haar verzetsactiviteiten begonnen in de lente van 1942 met het stelen van persoonsbewijzen en het verzorgen van onderduikadressen voor twee Joodse vriendinnen. Zij zette deze activiteit voort voor vele Joodse landgenoten. In niet-bewaakte vestiaires van de schouwburg, cafés en kleedhokjes van zwembaden stal zij tientallen persoonsbewijzen. Op alle mogelijke manieren trachtte zij onderduikadressen te vinden.
Vanaf de zomer van 1943 was zij lid en koerierster van een Haarlemse sabotagegroep. Zij verzamelde inlichtingen over Duitse verdedigingswerken en later ook over V-2 raketinstallaties aan de kust. Constant was zij onderweg om distributiekaarten, geld, illegale bladen en wapens te vervoeren, maar ook om berichten tussen verzetsgroepen over te brengen en Joodse onderduikers onder te brengen.
Ook nam zij deel aan het gewapend verzet. Op 27 november 1943 deed zij mee aan een aanslag op de elektriciteitscentrale in Velsen-Noord. Tussen juni 1944 en maart 1945 was Hannie minimaal acht maal betrokken bij (pogingen tot) liquidatie van Nederlanders die met de bezetter collaboreerden. In de kerstnacht van 1944 haalde zij met de zussen Freddy en Truus Oversteegen vijf kisten munitie weg bij de duikbootbasis van de Kriegsmarine in IJmuiden. Begin 1945 was zij betrokken bij het opblazen van een Duitse munitietrein.
Arrestatie en moord
Hannie werd door de bezetter gezocht omdat ze deelnam aan vele liquidaties en aanslagen. Ze werd op 21 maart 1945 bij een wegversperring in Haarlem-Noord aangehouden en bleek een pak van het illegale communistische blad De Waarheid en een wapen bij zich te hebben. Op het politiebureau ontdekten de Duitsers dat zij het ‘rothaarige Mädel’ was. Na dagenlange verhoren gaf zij toe een aantal aanslagen te hebben gepleegd op ‘foute’ Nederlanders, zij noemde daarbij niet de namen van haar medeverzetsmensen.
Conform het op 30 juli 1944 door Hitler uitgegeven Terror-und-Sabotage-Erlass diende alle op heterdaad betrapte verzetsmensen zonder vorm van proces doodgeschoten te worden. Met verzetsvrouwen gebeurde dit veel minder. Voor zo ver bekend zijn tot de arrestatie van Hannie Schaft in Nederland twee verzetsvrouwen gefusilleerd. De meeste kregen gratie en werden overgebracht naar concentratiekamp Ravensbrück in Duitsland. Hier kwamen velen alsnog om het leven. Ten tijde van de arrestatie van Hannie Schaft was transport naar Duitsland door de oorlogsomstandigheden niet meer mogelijk. De Duitsers besloten daarom haar in Nederland te fusilleren.
Op 17 april 1945 werd zij naar de duinen bij Overveen gebracht. Om haar een echte fusillade te besparen probeerde één van de Duitsers haar van achteren dood te schieten. Dit mislukte, waarop de Nederlandse medewerker van de Sicherheitspolizei Maarten Kuiper haar met zijn machinepistool doodschoot. Haar lichaam werd in de duinen begraven.
Nationale roem
Hannie Schaft is één van de iconen geworden van het Nederlands verzet. Haar herbegrafenis op 27 november 1945 vormde de officiële opening van de Eerebegraafplaats. Zie ook de Point of Interest over de geschiedenis van de Eerebegraafplaats.
In 1946 kreeg zij postuum het Verzetskruis 1940-1945, na de Militaire Willems-Orde de hoogste dapperheidsonderscheiding van Nederland, en de Amerikaanse Medal of Freedom.
Verschillende scholen en straten zijn naar haar vernoemd. Op 3 mei 1982 werd door prinses Juliana een bronzen beeld met de naam Vrouw in het verzet onthuld in het Kenaupark te Haarlem. Hier wordt jaarlijks eind november de Hannie Schaft-herdenking gehouden. De Internationale Astronomische Unie maakte in 2008 bekend dat een kleine planeet voortaan Hannieschaft heet.
Ook zijn er boeken, films en een musical aan haar gewijd. Theun de Vries schreef in 1956 een biografie over haar leven; Het meisje met het rode haar. Dit boek is onder dezelfde titel in 1981 verfilmd door Ben Verbong met Renée Soutendijk in de hoofdrol. De volledige film kunt u hier online bekijken.
Documentairemaker Ineke Hilhorst (1951) maakte in 1980 de film Hannie Schaft: het meisje met het rode haar.